'Als je hersenen je in de steek laten, houd je voelen over'

Er gaat veel achteruit bij mensen met dementie, maar één ding wordt beter: het gevoels- en emotieleven. GZ-psycholoog Lenie Vermeer, werkzaam in verpleeghuis Siloam van Lelie zorggroep, schreef er samen met Ruud Dirkse een boek over: Handig bij dementie; minder geheugen, meer gevoel. Wie zich kan aanpassen aan dat gevoelsleven, kan heel dichtbij de mens met dementie komen. Lenie geeft vijf tips en twee voorbeelden.

Tip 1: Blijf kijken naar de mens
“Hoe beter je iemand kent, hoe makkelijker je aan kunt sluiten op zijn behoeftes. Doe dat met respect voor wie ze zijn en altijd zijn geweest. Ga dus niet betuttelen en onnodig zaken overnemen. Het gevolg daarvan is dat iemand met dementie achterover gaat leunen. Dus: laat die ander gewoon koffie zetten of de vaat naar de keuken brengen. Ook al gaat het soms mis.”

Tip 2: Leer te leven in het moment
“Dit is misschien wel het allerbelangrijkste advies. Staar je niet blind op wat je gisteren nog samen had. Of op de angst voor wat morgen gaat komen. Probeer op het moment zelf aan te voelen wat iemand met dementie nodig heeft, waar zijn of haar behoefte naar uit gaat. Speel daarop in en geniet van het moment. Van de zonnestralen bij een wandeling, van een ijsje op het terras of het zingen van iemands lievelingslied.”

Tip 3: Wees niet te beschermend
“Vroeger zei men wel dat iemand ‘kinds’ was bij dementie. En vervolgens had men de neiging iemand ook als zodanig te behandelen. Doe dat vooral niet. Houd hen bijvoorbeeld niet weg bij pijn en verdriet, maar geef hen ruimte om te rouwen als bijvoorbeeld iemand die dichtbij hen stond is overleden. Kinderen houd je daarvan weg omdat zij het niet kunnen verwerken. Maar dit zijn mensen die veel hebben meegemaakt. Die moet je juist ruimte bieden om dit een plekje te geven.”

Tip 4: Wees dichtbij
“Behoefte aan iemand dichtbij is een basisbehoefte in ons leven. Juist ook bij dementie. Als je hersenen je in de steek laten, houd je voelen over. En mensen met dementie voelen daardoor juist haarfijn aan of je dichtbij bent of niet. Dat kan fysiek zijn door juist even een knuffel te geven. Maar ook door oprechte interesse te blijven tonen en contact te blijven zoeken. Soms door je eigen angst heen. Dat gaat niet altijd in een keer goed. Focus daarom niet op wat fout gaat, maar juist op dat wat goed is. Probeer te begrijpen waarom dat goed voelde en borduur daar op voort.”

Tip 5: Mensen met dementie zijn niet raar
“Een tip voor bijvoorbeeld kleinkinderen en omstanders die minder vaak met dementie te maken hebben. Zij hebben soms angst om dichtbij te komen omdat mensen met dementie ‘raar’ lijken. Dan focus je te veel op de dementie als aandoening in plaats van op de mens daarachter. Maak van mens tot mens contact, dan valt de dementie weg. Ga liedjes zingen, oude foto’s kijken, dan komt dat contact vanzelf.”

“Dementie is niet het einde”
Natuurlijk is en blijft dementie een aandoening met heel vervelende gevolgen, merkt Lenie op bij haar tips. “Het is ook een rotgezicht om geliefden dingen te zien vergeten of ontremd gedrag te zien. Ook voor die verwerking moet tijd en ruimte zijn. Maar waar men vroeger dacht dat mensen met dementie per definitie waren afgeschreven, wordt nu gelukkig steeds meer gekeken naar wat nog wél kan. Ik hoop dat door mijn adviezen mensen temidden van die rouw ook mogen ervaren dat dementie niet het einde is. Maar dat ook in die fase er nog mooie momenten samen kunnen zijn.”

Ter ondersteuning van de tips, geeft Lenie graag een paar voorbeelden uit de praktijk. Hoe doet Lenie dat zelf, dichtbij zijn?

Voorbeeld 1: Vrijheid waar het kan
Een cliënt in verpleeghuis Siloam woont op een gesloten afdeling dementie. Toch loopt hij de hele dag in en uit. Bij de ingang van het verpleeghuis staat hij een sigaretje te roken. Of hij drinkt wat in het restaurant. “Eerst bestond de angst dat hij de straat op zou gaan en zou gaan dwalen. Dat is een keer gebeurd en daarna nooit meer. Hij geniet nu al drie jaar van zijn sigaretje en zijn sociale contacten. En hij meldt zich daarna weer keurig op de afdeling. Als we deze meneer angstvallig op de afdeling zouden houden, had hij geen sociale contacten gehad en zat hij waarschijnlijk elke dag boos op de afdeling. We willen steeds meer werken vanuit de gedachte: vrijheid waar het kan, veiligheid waar het moet.”

Voorbeeld 2: Houd me vast!
“Vrijwel dagelijks probeer ik dichtbij mensen met dementie te komen. Zo zag ik bij de koffieochtend bijvoorbeeld iemand ‘Help! Help!’ roepen. Mensen lopen voorbij. Zeggen geruststellend: ‘u krijgt zo koffie’. Maar het helpt niets. Dan heb je de keuze: je loopt eraan voorbij en waarschuwt de zuster, of je gaat zelf even bij zo’n vrouw zitten. Ik leg dan liever zelf contact en ga op zoek naar de reden waarom ze zo angstig is. Het enige dat helpt, is naast iemand gaan zitten en vragen stellen. ‘Waar kan ik je mee helpen?’ Geen antwoord. ‘Heeft u pijn?’ Nee. ‘Bent u bang?’ Nee. ‘Bent u nerveus?’ Ja! ‘Hoe kan ik u helpen? ‘Houd me vast!’ Vaak is het zo eenvoudig. En moet je gewoon dichtbij zijn en iemand vasthouden.”

Dementiezorg bij Lelie zorggroep
-Cliënten met vragen over dementie kunnen vanaf de eerste fase terecht bij een van de casemanagers dementie van Lelie zorggroep, Agathos of Curadomi). De casemanager dementie kan begeleiden in elke fase van deze ziekte.
-Op het moment dat thuiswonen niet meer lukt, kunnen cliënten terecht in een van de huizen van Lelie zorggroep. In onze verpleeghuizen in Rotterdam, Krimpen aan den IJssel, Woudenberg en Barneveld bieden wij persoonsgerichte zorg aan onze bewoners met dementie. Op onze website leest u hier meer informatie over.

Dit interview komt uit het Lelie magazine dat in december 2018 verscheen.
Tekst: Stephan Bol.
Klik hier om door dit Lelie magazine te bladeren. Klik hier om het meest recente Lelie magazine gratis aan te vragen.

Ook werken bij Lelie zorggroep? Kijk hier of er een vacature is die bij je past.